Na sen dziecka warto popatrzeć całościowo – jeżeli w ciągu dnia maluszek nie korzysta z regenerujących drzemek, może mieć duże trudności ze snem w nocy. Na dobrą noc pracujemy więc od samego rana!

Wiek poniżej 7. miesiąca życia

Do końca 6.mż dziecko nie potrafi jeszcze efektywnie łączyć cyklów snu w ciągu dnia, stąd problem krótkich drzemek trwających jeden cykl snu (około 40 minut).

Od 7.mż powinny pojawić się pierwsze dłuższe drzemki, czyli 60 minut i dłużej, nawet u dzieci niepotrafiących samodzielnie zasypiać. Natomiast przed ukończeniem 9.mż przynajmniej jedna drzemka (zazwyczaj poranna) powinna trwać 90+ minut, a druga – popołudniowa: 45-60 minut. Ze względu na wydłużające się drzemki oraz rosnące czasy aktywności, w przed 9.mż większość dzieci przechodzi na plan dnia z dwoma drzemkami.

Jeżeli pierwsza drzemka Waszego maluszka jest krótsza od drugiej drzemki, nie ma powodów do niepokoju. U niektórych dzieci, zwłaszcza tych w okolicy 9-10.mż, zasada dłuższej pierwszej drzemki nie obowiązuje. Przypomnę tylko, że dłuższa pierwsza drzemka dotyczy dzieci po 4.mż - na wcześniejszym etapie łatwiejsze/dłuższe drzemki to druga i trzecia. Najważniejsze jest, aby na 2 drzemkach przesypiały łącznie około 2,5 godzin (w 9.mż wciąż mogą spać łącznie w ciągu dnia około 3 godzin).

Przemęczenie

Przyczyną przemęczenia w ciągu dnia są zazwyczaj:

• zbyt długie czasy aktywności pomiędzy drzemkami, powodujące zbyt duże zmęczenie u dziecka (kiedy np. czekamy na wyraźne oznaki zmęczenia - niestety, dzieci sygnalizują wyraźnie zmęczenie tylko w pierwszych 4 miesiącach życia!)
• niepełnowartościowy (przerywany) sen w nocy powodujący zmęczenie już od porannej pobudki
• zbyt krótkie drzemki nieprzynoszące odpoczynku w ciągu dnia (drzemki trwające 40 minut i krócej, po których dziecko budzi się z wyraźnym płaczem)
• zbyt mała liczba drzemek: do 7/8. miesiąca życia dzieci potrzebują 3 drzemek, między 7/8. i 14/18. miesiącem – 2 drzemek; na jedną drzemkę większość dzieci gotowa jest po 13. miesiącu i przed 18. miesiącem życia

Niewystarczające zmęczenie

Niewystarczające zmęczenie oznacza brak gotowości dziecka na drzemkę - w przypadku drzemek kluczowe jest właśnie zmęczenie!

W pierwszym roku życia dziecka czasy aktywności będą się często wydłużać, mniej więcej 6-8 tygodni maluszek będzie mógł pozostawać aktywny przez 10-15 minut dłużej pomiędzy okresami snu, zwłaszcza w drugiej połowie dnia i pod wieczór. Dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi na czasy aktywności, ale JEDNOCZEŚNIE obserwowanie dziecka w kierunku oznak zmęczenia – niezmęczone dziecko nie zaśnie albo będzie musiało włożyć w zasypianie dużo wysiłku i czasu! 

Niewystarczające zmęczenie jest główną przyczyną problemów z zasypianiem na drzemki i trudności w wydłużaniu drzemek u dzieci po 9.mż. Warto poczekać na odpowiednie zmęczenie, aby sen przychodził łatwo! Jednocześnie, nie można przekraczać znacznie zalecanych czasów aktywności – przemęczone dziecko również będzie miało ogromne problemy z zaśnięciem oraz z pozostawaniem we śnie.

Zalecenia o tym, jak zadbać o właściwe zmęczenie dziecka przed snem, czyli jak w łagodny sposób wydłużyć czasy aktywności, znajdziesz w materiałach poniżej o optymalnym zmęczeniu.

Przeciążenie/przestymulowanie

Przestymulowanie to stan, w którym dziecko odebrało zbyt wiele bodźców (wzrokowych, słuchowych, dotykowych itd.), które przeciążyły jego układ nerwowy. Przestymulowanie sprawia, że dziecko o wiele szybciej zaczyna odczuwać zmęczenie, często połączone z rozdrażnieniem, zatem gotowe będzie na odpoczynek szybciej – jeszcze przed upływem zalecanego czasu aktywności, co z kolei może skrócić drzemkę do tylko 20-30 minut. W takiej sytuacji dziecko budzi się z silnym płaczem, wciąż potrzebuje zasnąć, ale przywrócenie mu snu nie zawsze jest możliwe. Przestymulowanie przynosi stan wzbudzenia małego organizmu, czyli przeciwieństwo stanu relaksu i odprężenia, który potrzebny jest, aby zapaść w głęboki, spokojny sen. Dzieci o wysokim temperamencie zazwyczaj szybciej odczuwają przestymulowanie.  Najlepszą strategią jest zapobieganie przeciążeniu małego organizmu, czyli trzymanie się właściwego planu dnia z właściwymi czasami aktywności. Jeżeli jednak nie udało się to, pomóżcie maluszkowi wyciszyć się korzystając z rytuału przedsennego; możecie uzupełnić go dodatkowym rytuałem wyciszającym, który opisuję w materiałach dostępnych poniżej.

Brak umiejętności samodzielnego zasypiania

Aby efektywnie łączyć cykle snu maluszek potrzebuje tej samej sytuacji w momencie przechodzenia między cyklami snu, w jakiej zasypiał po raz pierwszy - również na drzemkę. Jeżeli sytuacja zmieni się już po zaśnięciu, oznaczać to będzie, że przy naturalnej pobudce miedzy cyklami snu dziecko znajdzie się w nowych warunkach, które nie będą jego "senną strategią". Z tego powodu nie powróci samodzielnie do snu - w tej nowej sytuacji nie będzie potrafiło zasnąć, co więcej, może być zaniepokojone wyraźną zmianą między sytuacją, w jakiej zasypiało, a tą, w jakiej obudziło się. Nowa sytuacja oznacza zazwyczaj odłożenie śpiącego już dziecka do jego łóżeczka lub na duże łóżko rodziców ORAZ niesamodzielne zasypianie, czyli na przykład zasypianie podczas karmienia, z ukołysaniem na rękach itd. Tego rozwiązania na sen maluszek nie jest w stanie odtworzyć samodzielnie, a innego rozwiązania nie posiada. Nie będzie więc mógł samodzielnie powrócić do snu i dobrze przespać drzemki. U dzieci w wieku do 9-10.mż udaje się często przywrócić sen, zwłaszcza przy pierwszej drzemce, ale im dziecko starsze, tym jest to trudniejsze i najlepszą strategią na wydłużenie się drzemek jest nauka samodzielnego zasypiania.

Smoczek u dzieci przed 8-9. miesiącem życia

W pierwszych miesiącach życia smoczek nie zaburza snu i aż do 4.mż stanowi czynnik zmniejszający ryzyko SIDS (Nagłej Śmierci Łóżeczkowej), ale u dzieci w wieku 5-7/8. miesięcy smoczek stanowi niekorzystną senną asocjację, zatem konieczna jest całkowita rezygnacja z niego. Pojęcie sennych asocjacji wyjaśniam TUTAJ.

Dopiero około 8.mż dzieci uczą się odpowiednio chwytać smoczek i wkładać go sobie do buzi – bez angażowania rodziców. Od tego momentu nie ma potrzeby rezygnować ze smoczka, zwłaszcza, jeśli pomaga on maluszkowi w zasypianiu, a dziecko jest w stanie bez problemu odnaleźć go w swoim łóżeczku. O dobrych rozwiązaniach na rezygnację ze smoczka lub na samodzielną obsługę smoczka piszę TUTAJ.

Dopóki jednak maluszek nie jest w stanie samodzielnie i sprawnie przywrócić sobie smoczka, będzie mocno budzić się na koniec cyklu snu, czyli wtedy, gdy potrzebuje smoczka, aby przejść w kolejny cykl. Co oznacza, oczywiście, krótką drzemkę!

Pamiętajcie, że dzieci nie wypluwają smoczka po zaśnięciu - smoczek wypada, ponieważ podczas snu rozluźniają się wszystkie mięśnie, w tym mięśnie twarzy i grawitacja "wyciąga" smoczek z buźki maluszka. Więc jeżeli Wasze dziecko zasypia ze smoczkiem w buźce, to znaczy, że smoczek jest jego rozwiązaniem na sen i trzeba zastanowić się, czy pozostawić ten "rekwizyt" w życiu dziecka czy zrezygnować z niego zupełnie.

Głód

Głód jest głównym powodem przerwania ciągłości snu u noworodków i niemowlaczków. To sytuacja, w której potrzeba nakarmienia się w pewnym momencie przewyższy potrzebę snu u maluszka, który już zasnął.  Aby jej unikać wart korzystać z dobrego planu dnia z uwzględnieniem karmień (i posiłków - po rozpoczęciu rozszerzania diety). 

Zgodnie ze szczegółowymi zaleceniami, jakie przekazuję w materiałach dostępnych TUTAJ, karmienie mlekiem najlepiej jest zaplanować na około 30 minut przed porą drzemki, a ostatnie wieczorne karmienie przesunąć przed kąpiel. Dlaczego lepiej jest odsunąć karmienie od pory zasypiania? Nie tylko ze względu na unikanie skojarzenia "ssanie-zasypianie". Równie ważnym powodem jest podanie mleka (lub posiłku) wtedy, gdy dziecko nie odczuwa jeszcze wyraźnego zmęczenia. Jako rodzice zapewne zauważyliście, że zmęczenie zabiera dziecku apetyt. Sen jest potrzebą nadrzędną - zmęczone dziecko najpierw zaśnie, nawet, jeżeli zdarzy się to w porze jego karmienia, i dopiero po krótkim odpoczynku będzie chciało zaspokoić głód.

Gotowość na redukcję drzemek lub eliminację ostatniej drzemki

Jedną z głównych oznak gotowości dziecka na porzucenie jednej z drzemek jest sukcesywne skracanie się jej. U dzieci w wieku 6-7 miesięcy trzecia drzemka staje się krótka i ostatecznie zanika przed 9.mż, u dzieci w wieku 13-16 miesięcy życia popołudniowa drzemka stopniowo skraca się i ostatecznie zanika przed 18.mż. Większość dzieci zaczyna rezygnować z ostatniej drzemki po 3. urodzinach, czyli w czwartym roku życia; tylko nieliczne nie potrzebują już drzemki po ukończeniu 2,5 lat (ale zdarzają się takie starszaczki, zwłaszcza te, które od dawna bardzo dobrze przesypiają noce). To naturalny proces związany z malejącym zapotrzebowaniem na sen i nie powinien stanowić powodu do niepokoju rodziców.

Wszelkie zmiany w sferze snu dziecka – również naturalny proces redukcji drzemek lub eliminacji ostatniej drzemki – może chwilowo zaburzać sen nocny dziecka. Ta niekorzystana sytuacja powinna jednak minąć w ciągu 3-7 dni, po tym czasie mózg maluszka utrwali nowe pory snu.

Pozostałe przyczyny zbyt krótkich drzemek

Wszystkie ważne zmiany związane z rozwojem dziecka mogą zaburzać jego sen, zwłaszcza delikatny sen w ciągu dnia. Może to być ząbkowanie czy regresy snu związane z nowymi umiejętnościami, ale także ważne zmiany w życiu dziecka czy choroba.

W takim przypadku konieczne jest cierpliwe przeczekanie trudniejszego okresu wiedząc, że:

• senne kryzysy nie trwają dłużej niż 3-10 dni - jeżeli drzemki u dziecka po 7.mż nie wydłużają się, prawdopodobnie przyczyną jest brak umiejętności samodzielnego zasypiania
• w kryzysowych momentach dobrze śpiące dzieci nie tracą umiejętności samodzielnego zasypiania - drzemki mogą tymczasowo być trudniejsze i krótsze, ale warto utrzymać dobre rozwiązania na sen, czyli nie rezygnować z zasypiania maluszka w łóżeczku (to podstawa!), ewentualnie można dodać więcej wsparcia przy zasypianiu dostrzegając tymczasową zmianę w potrzebach dziecka (np. w okresie nasilonego lęku separacyjnego)

O regresach snu oraz o rozwiązaniach na trudniejszy sen piszę szczegółowo TUTAJ.

Dobre drzemki wspierać będą zawsze poniższe rozwiązania:

• Stała pora porannej pobudki (+/- 30 minut): nie wcześniej niż o 6:00 i nie później niż o 7:30 - stała pora porannej pobudki utrwala stałe pory drzemek. Im więcej przewidywalności w planie dnia, tym sen staje się łatwiejszy dla dziecka.
• Wspierająca sen sypialnia dziecka - sypialnia powinna przypominać jaskinię, czyli być bardzo dobrze zaciemniona, chłodniejsza (wywietrzona), z nawilżonym powietrzem i najlepiej z różowym szumem w tle (ciemność i szum ograniczają dopływ bodźców wzrokowych i słuchowych, przez co pomagają dziecku szybciej wyciszyć się i zasnąć)
• Rytuał przedsenny odpowiadający potrzebom dziecka (zależnie od wieku, powinien trwać 5-15 minut)
• Umiejętne dbanie o drzemki: jeśli dziecko korzysta z więcej niż jednej drzemki - żadna z drzemek nie powinna przekraczać 2 godzin (czasami trzeba maluszka obudzić!)

Jednocześnie u dzieci śpiących w łóżeczku pomocne będą następujące rozwiązania - do wdrożenia rano (po śnie nocnym) i przy pobudkach z drzemek:

TEATRALNA POBUDKA

Na planowy koniec snu, czyli rozpoczynając nowy dzień lub na zakończenie każdej drzemki szeroko otwórzcie drzwi do sypialni, wyłączcie biały szum, odsłońcie okna i uśmiechając się do dziecka głośno pochwalcie je za to, że był w łóżeczku aż do samego rana lub przez całą drzemkę. Teatralna pobudka pomaga dziecku zrozumieć różnicę pomiędzy wybudzeniami w ciągu nocy (lub przedwcześnie rano i z drzemek), a tymi o właściwej godzinie, kiedy np. rozpoczynamy nowy dzień.

OPÓŹNIONE WYJĘCIE Z ŁÓŻECZKA

Po teatralnej pobudce dobrze jest powstrzymać się przez chwilkę (30-90 sekund) z wyjęciem dziecka z łóżeczka. Zamiast tego, kiedy podejdziecie do dziecka, zapytajcie jak mu się spało, możecie też opowiedzieć krótko tym, co robiliście, kiedy ono korzystało z drzemki oraz jakie wspaniałe aktywności są jeszcze przed Wami. Takie działania wzmacniają w dziecku dobre skojarzenia z łóżeczkiem, co długoterminowo wspiera dobry sen.

Wszystkie materiały dostępne są w Społeczności WYSPANEJ MAMY za 49 zł miesięcznie!