Sekrety dobrego snu maluszka

Przewodnik dla rodziców małych "nieśpioszków"

Czym jest sen?

Sen jest stanem fizjologicznym, cyklicznie pojawiającym się i przemijającym w rytmie dobowym, charakteryzującym się obniżeniem wrażliwości na bodźce, zredukowaniem aktywności motorycznej i aktywności kory mózgowej, zwolnieniem czynności serca, oddychania i innych czynności fizjologicznych oraz chwilową utratą świadomości. 

Sen to nie jest stan, w którym maluszek powinien odczuwać zwiększony głód czy potrzebę bliskości - wręcz odwrotnie, praca wszystkich układów w jego organizmie spowalnia, w tym aktywność mózgu. Częste pobudki dziecka w nocy oznaczają, że jego sen jest zaburzony.

Sen to kluczowa potrzeba biologiczna człowieka, która – podobnie jak zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna – warunkuje nasze dobre samopoczucie i zdrowie. Brak snu rozłożony w czasie stanowi źródło chronicznego (toksycznego) stresu dla naszego organizmu i negatywnie wpływa na nasze funkcjonowanie – w sferze fizycznej i psychicznej. Przemęczenie wynikające z deficytu snu to stan oznaczający tak wielkie przeciążenie naszego organizmu, że zachwiana zostaje jego równowaga, a związany z tym stres nabiera cech reakcji systemowej i rozciąga się na wszystkie układy ciała. W takim stanie nasz umysł nigdy nie wchodzi w stan pełnego relaksu pozwalający na głęboki i regenerujący sen.

Jeżeli czujesz, że brak snu wpływa na jakość Twojego życia, na Twoje funkcjonowanie, nie daj sobie wmówić, że to normalna sytuacja dla każdego rodzica. Znajdź chwilę, aby zrozumieć przyczynę problemów ze snem u Twojego dziecka i działaj! Sen znajduje się na samym dole piramidy Masłowa - wśród podstawowych potrzeb fizjologicznych, czyli bez właściwego zaspokajania potrzeby snu, nie będziesz w stanie zaspokoić swoich "wyższych potrzeb".

Sen jest czynnością cykliczną, czyli składa się z odcinków, zwanych cyklami snu. U osoby dorosłej cykl snu trwa średnio 90 minut, u dzieci – początkowo około 40 minut. Cykle snu u dzieci stopniowo wydłużają się i po 4. roku życia trwają już tyle, co u osób dorosłych. W docelowej strukturze snu, jaka pojawia się po 4.mż, cykle snu stają się wyraźnie wydzielone. To ogromna zmiana we śnie! Na koniec każdego cyklu snu pojawia się faza snu płytkiego, w którym każdy z nas lekko wybudza się.

Jak widzicie, u noworodka głębszy sen pojawia się po 15-20 minutach od zaśnięcia, a u niemowlaczka po 4.mż - po 10-12 minutach od zaśnięcia. To są najlepsze momenty na odłożenie śpiącego dziecka do łóżeczka. ;)

Fazy snu

U noworodka wyróżniamy dwie główne fazy snu: najpierw sen aktywny (płytki), następnie sen spokojny (głęboki) oraz fazę snu nieokreślonego (gdzieś pomiędzy!).

Po 4.mż sen wygląda inaczej - cykl snu rozpoczyna się od fazy snu głębokiego nonREM, która składa się z 3 stadiów (tylko ostatnie, trzecie stadium, to bardzo głęboki sen), a kończy fazą snu płytkiego REM.

W pierwszej części nocy przeważa faza snu głębokiego - dlatego większość dzieci dobrze przesypia pierwsze godziny nocy (działa na nie również zmęczenie z minionego dnia), po 1:00 w nocy pojawia się coraz więcej płytkiego snu - z tego powodu widzimy coraz więcej pobudek i większą trudność w powróceniu do snu.

Znaczenie snu

Sen ma największe znaczenie dla prawidłowej pracy naszego mózgu. Według aktualnych teorii sen może spełniać następujące funkcje: uzupełnianie zapasów neurotransmiterów, odnowienie gęstości synaptycznej, ćwiczenie rzadko używanych wspomnień i synaps, konsolidacja i integracja pamięci.

Sen odpowiada za prawidłowy rozwój dziecka, jego zdrowie emocjonalne i odporność.

Nie istnieją dzieci, które "mogą nie spać" lub śpią znacznie poniżej ZALECANYCH NORM.

Jak cykliczność snu po 4.mż wpływa na sen maluszka?

Małe dzieci – dopóki nie nauczą się samodzielnie inicjować snu – będą przy takich pobudkach potrzebować pomocy rodziców. Warunki, jakie rodzice musza spełnić, aby dziecko mogło zasnąć, to SENNE ASOCJACJE. Są nimi najczęściej: ssanie, ruch i określona sytuacja. Dzięki właściwym działaniom rodziców maluszek może nauczyć się samodzielnie zasypiać, co przekłada się dość szybko na dobry sen w nocy i na dłuższe drzemki.  

Umiejętność samodzielnego zasypiania nie oznacza, że maluszek nie wybudza się lekko w nocy przy przechodzeniu przez cykle snu. Oznacza to, że przy naturalnych mikro-wybudzeniach jest w stanie samodzielnie, szybko powrócić do snu - dopóki nie pojawi się inna potrzeba przewyższająca potrzebę snu. U dzieci w 1. roku życia taką potrzebą jest głód - dopiero po 10-11.mż, przy dobrze rozszerzanej diecie, maluszki zaczynają regularnie przesypiać noce.  W trudniejszych dla dziecka sytuacjach - w czasie choroby, w okresie nasilonego lęku separacyjnego czy podczas podróży silniejszych pobudek w nocy może być więcej. I wtedy każdy maluszek - niezależnie od tego, czy potrafi samodzielnie zasypiać czy nie - będzie potrzebować więcej wsparcia ze strony rodziców. Nauka samodzielnego zasypiania nie wyklucza nocnego rodzicielstwa, ale zapewnia spokojny, zdrowy sen całej rodziny, kiedy tylko jest to możliwe.

Oczywiście, nie każde dziecko będzie potrzebować pomocy rodziców przy śnie w nowej strukturze snu. Badania wskazują, że pomocy w usamodzielnieniu przy zasypianiu potrzebuje 30-40% dzieci - to całkiem sporo!

Trudności we śnie są warunkowane genetycznie (tak, jak temperament - u dzieci o wysokim temperamencie zauważamy więcej problemów ze snem), ale wiążą się także rozwiązaniami, które wprowadzali rodzice od pierwszych dni życia dziecka. Dlatego tak ważna jest wiedza rodziców o zasadach właściwej higieny snu!

Czy dzieci mogą cierpieć na bezsenność?

Niestety, tak! Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu wyróżnia dwa typy behawioralnej bezsenności dziecięcej: bezsenność warunkową (czyli bezsenność, która wiąże się rozwiązaniem na zasypianie, z jakiego dziecko korzysta) oraz bezsenność z braku dyscypliny (dotyczy starszych dzieci, u których przyczyną trudności we śnie jest przede wszystkim opór przed pójściem spać). 

W świecie ekspertów od snu dziecka przyjęto ogólną definicję zaburzeń snu u dzieci, która bezsenność dziecięcą określa jako sytuację, w której dziecko budzi się w nocy 3 razy (lub więcej), taka sytuacja występuję 3 razy w tygodniu (lub więcej) i nie przemija. Dodatkowo, ta sytuacja negatywnie wpływa na funkcjonowanie całej rodziny.

Jak jest u Twojego maluszka?

Dlaczego sen jest dla dziecka trudny?

Po pierwsze – sen jest trudny i zmienia się na przestrzeni całego naszego życia. Zmienia się zapotrzebowanie na sen, a wraz z nim plan dnia. W okolicy 4. miesiąca życia zmienia się struktura snu, a w niej proporcje między snem głębokim i płytkim. Z poniższego filmu dowiedzie się, na czym polega ta zmiana - którą lubię nazywać senną rewolucją - i dlaczego przy nosi trudniejszy dla dziecka sen:

Nowa struktura snu przynosi nowe potrzeby dziecka: zmieniają się sposoby na zasypianie – dawne rozwiązania na sen wyczerpują się, nowe wymagają poćwiczenia (na początku są trudne!). Każda zmiana wymaga dostosowania się małego organizmu i dosłownie „przeprogramowania” mózgu dziecka. A nasze ludzkie mózgi nie lubią zmian! Trwanie w ustalonych schematach (nawykach) oznacza oszczędniejsze wydatkowanie energii... Na szczęście, dzieci bardzo szybko reagują na wprowadzane przez rodziców zmiany - dzieje się tak, ponieważ mózg dziecka jest wysoko neuroplastyczny, co oznacza, że szybko reaguje na zmiany, dostosowuje do nowej sytuacji i uczy nowych rozwiązań. Dzięki Twojej wiedzy o śnie i dzięki właściwym rozwiązaniom, Twój maluszek będzie mógł przejść przez każdą zmianę szybciej i lepiej!

Po drugie – sen oznacza dla dziecka rozstanie z ukochanymi rodzicami. Z tej przyczyny zwiększoną „niechęć” do snu widzimy m.in. w okresach wzmożonego LĘKU SEPARACYJNEGO, kiedy rozstanie z mamą jest wyjątkowo trudne. Na każdą trudność we śnie maluszka jestem w stanie zaproponować Wam konkretne i skuteczne rozwiązania!

Po trzecie – sen jest dla dziecka nudny, a podstawową potrzebą maluszka jest poznawania świata i zdobywanie nowych umiejętności. Sen regularnie wyklucza maluszka z tych aktywności – również z tego powodu dzieci po prostu nie lubią spać! Możesz pomóc Twojemu dziecko lepiej nastroić się na sen m.in. poprzez wykonywanie rytuału przedsennego, właściwie przygotowaną sypialnię wspierającą procesy biologiczne przygotowujące organizm do snu, dbanie o właściwy plan dnia. Prawidłowa higiena snu będzie pomagać maluszkowi przy trudnym przejściu ze stanu aktywności w stan snu.

Czy dzieci wyrastają z problemów ze snem?

Odpowiedź jest prosta: nie. Mimo że sen intensywnie dojrzewa w pierwszych 3 latach życia dziecka, co oznacza m.in. jego coraz lepszą konsolidację, "senne problemy"  nie rozwiązują się całkowicie same, co potwierdzają badania. Sen z czasem staje się łatwiejszy, ale bez właściwych działań rodziców nawet dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wciąż nie będą potrafić dobrze spać.

Wytłumaczenie tej sytuacji jest proste: jeśli przy zasypianiu rodzice korzystają z rozwiązania oznaczającego silną zależność snu maluszka od ich dostępności i od ich działań, tym samym przy każdym zasypianiu utrwalają to niekorzystne rozwiązanie. Zapewne znasz powiedzenie: "Szaleństwem jest robić zawsze to samo i oczekiwać innych rezultatów..."

Zmiana rozwiązania na zasypianie u dziecka powinna zawsze być zainicjowana przez rodziców. Maluszki nie wiedzą, że mogłyby zasypiać inaczej - podążają za rozwiązaniami, które Wy wprowadzacie. Dopóki nie zmienisz tych rozwiązań, nie możesz oczekiwać wyraźnej poprawy we śnie Twojego dziecka ani odmawiać mu pomocy przy częstych nocnych pobudkach.

 

Prawidłowa higiena snu

Na spokojny sen maluszka składa się wiele elementów, zarówno tych zewnętrznych (np. miejsce snu, plan dnia, rytuały wyciszające), jak i innych, które możemy nazwać wewnętrznymi (wrodzony temperament dziecka, poziom zmęczenia czy etap rozwoju na jakim aktualnie dziecko znajduje się). Wszystkie te elementy stanowią swoistą SENNĄ UKŁADANKĘ, której elementy łącząc się ze sobą kształtują dobry sen u dziecka. Każdy z tych elementów możesz dogłębnie zrozumieć, aby w jak najlepszy sposób z niego korzystać i skutecznie pomagać swojemu dziecku dobrze spać!

• MIEJSCE SNU – bezpieczne i wygodne łóżeczko, dobrze zaciemniony pokój, odpowiednia temperatura jaka panuje w sypialni maluszka, odpowiednie oświetlenie. Znajomość ŁÓŻECZKA, kojarzenie tego miejsca ze snem i umiejętność spania w nim.
• PLAN DNIA – odpowiednie do wieku czasy aktywności i czasy trwania drzemek, odpowiednia liczba drzemek i właściwa (po 3.mż - wczesna!) pora snu nocnego, unikanie przemęczenia i przestymulowania.
• RYTUAŁ PRZEDSENNY – wprowadzenie rytuałów pozwoli przygotować dziecko na sen w nocy i w ciągu dnia. Rytuały wyznaczą odpowiedni rytm dnia wzmacniający u maluszka poczucie bezpieczeństwa (dzieci lubią powtarzalność i przewidywalność) i pomagają mu właściwie wyciszyć się, dzięki czemu sen pojawia się szybciej, a dziecko śpi spokojniej, głębiej.
• PRZYTULANKA – miły, miękki przedmiot towarzyszący maluszkowi w czasie wyciszenia się przed snem i w czasie snu, również korzystnie oddziałujący na jego poczucie bezpieczeństwa.
• Odpowiednie UBRANKO NA SEN – zapewni dziecku bezpieczny i komfortowy sen, pozwoli utrzymać stałą temperaturę na czas snu.
• SENNE ASOCJACJE – inaczej nazywane skojarzeniami sennymi. Senne asocjacje to warunki jakie muszą zostać spełnione, aby maluszek mógł spokojnie zasnąć. Senne asocjacje możemy podzielić na asocjacje korzystne i niekorzystne. Wszystko to, co prowadzi dziecko do snu i z czego maluszek może korzystać samodzielnie, jest korzystne – przykładowo będzie to rytuał przedsenny, przytulanka, odpowiednio przygotowane miejsce snu. Natomiast wszystko to, co oznacza zależność snu dziecka od dostępności rodzica, od jego działań (np. podania mleka lub kołysania na rękach aż do zaśnięcia) lub stworzenia przez rodziców określonej sytuacji (np. przeniesienie dziecka do dużego łóżka) w dłuższej perspektywie nie będzie pomagać dziecku spać, a więc będzie stanowiło niekorzystne asocjacje.
• ŻYWIENIE – sposób karmienia maluszka oraz proces rozszerzania diety po 6. miesiącu życia (lub wcześniej, jeśli takie było zalecenie lekarza) będą miały wpływ na sen maluszka. Spożywane przez dziecko pokarmy – w pierwszym miesiącach życia mleko (pokarm mamy lub mleko modyfikowane), następnie właściwie wprowadzane pokarmy stałe – będą wspierać spokojny, niezakłócany pobudkami odpoczynek dziecka albo niekorzystnie wpływać na jego sen. 

Do czynników wewnętrznych, które wpływają na sen maluszka możemy zaliczyć m.in jego temperament czy ogólny stan zdrowotny - konieczne jest przeanalizowanie sytuacji pod kątem medycznych przyczyn problemów ze snem.   

O wszystkich najważniejszych kwestiach dotyczących snu dziecka i o dobrych rozwiązaniach na nie dowiesz się z kolejnych materiałów w serii "Sekrety dobrego snu maluszka"

Dla subskrybentów WYSPANEJ MAMY Online przygotowałam SPECJALNĄ OFERTĘ na zakup Programu WYSPANA MAMA

-25 zł

Skorzystaj z kodu rabatowego: sekrety25

159 zł      134 zł